محمدمهدی اسماعیلی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در این مراسم با اشاره به خدمت فردوسی در کار عظیم شاهنامه و مجاهدت ۳۰ ساله برای احیای زبان فارسی اظهار داشت: با تلاش فردوسی امروز زبان فارسی و همه ویژگی‌های منحصربه فرد خود، زبان زنده علمی و مورد استفاده ملت‌های مختلف است.
او با اشاره بر ضرورت همفکری فرهنگستان زبان و ادب فارسی و شورای فرهنگ عمومی برای سامان‌دهی برنامه‌های صیانت از زبان فارسی، گفت: در این دوره تصمیم داریم به‌طور جدی به وظایف قانونی خود در صیانت از زبان و ادب فارسی عمل کنیم و آن را از دیگر نهادها نیز مطالبه کنیم چون از نظر قانونی مکلف به انجام این مهم هستیم. خوشبختانه با همکاری خوب وزارت صمت، مساله نام‌گذاری خودروها در حال حل شدن است. جای ناراحتی است که برای خودروهای ملی نام بیگانه استفاده شود.
اسماعیلی با تاکید بر این که صداوسیما باید در امر تبلیغ بیشتر دقت کند و اسامی خارجی را به کار نبرد، افزود: خوشبختانه در معاونت سیاسی صداوسیما در انتخاب واژه‌ها برای نطق‌های مسئولان توجه می‌شود که به امر صیانت از زبان فارسی کمک می‌شود ولی بخش‌های جذاب مانند آگهی‌ها باید به این امر توجه کنند. در فضاهای شهری نیز با همکاری اداره کل ارشاد استان تهران پی‌گیر برداشته شدن واژه‌های نامانوس از تابلوهای شهری هستیم. گویش‌های محلی محترم هستند؛ اما واژه‌های بیگانه نباید در تابلوهای شهری جایی داشته باشند. امثال رودکی و فردوسی با حماسه‌سرایی‌ها و به‌کار بردن صنایع فرهنگی و ادبی تلاش کرده‌اند زبان کم‌نظیر فارسی را از حوادث و هجوم زبان‌های بیگانه مصون بدارند و به ما برسانند. شاید اگر غیرت و پی‌گیری مقام معظم رهبری نبود، امروز روزگار بدتری داشتیم ولی رهبری همیشه در صداوسیما که سال‌ها در آن خدمت کرده‌ام بر نکته نظارتی بر صیانت از زبان فارسی تاکید کرده‌اند، در شورای عالی انقلاب فرهنگی هم مطالبه جدی ایشان است و همواره در تولیدات نمایشی و کتاب باید صیانت از زبان فارسی را خط قرمز بدانیم.
او اظهار امیدواری کرد که با همکاری کشورهای دیگری که زبان فارسی در آن‌ها رواج دارد، بتوانیم در سطح بین‌المللی نیز به توفیق برسیم و ادامه‌داد: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی با همکاری بنیاد سعدی پی‌گیر این مساله است و وقتی گزارش رایزنان فرهنگی را رصد می‌کنیم، درمی‌یابیم که زبان فارسی گسترش یافته و حتی در برخی کشورهایی که توقع نداشته‌ایم، به عددهای خوبی رسیده‌ایم که نشان می‌دهد زبان فارسی مشتاقان زیادی دارد و در بخش‌های دیگر نیز به همین صورت است.
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی با تاکید بر این که با وفاق بیشتر صاحب صیانت هر چه بیشتر زبان و ادب فارسی باشیم، گفت: تدوین فرهنگنامه «جامع زبان فارسی» جای تجلیل دارد. این فرهنگنامه نشان می‌دهد زبان فارسی زنده است و در شرایطی که به‌دلیل غلبه فن‌آورانه تمدن رقیب با انبوه واژگان بیگانه مواجه هستیم و تدوین فرهنگنامه و واژه‌گزینی بسیار مطلوب است.
اسماعیلی با توجه به رسالت فرهنگستان زبان و ادب فارسی، اظهارداشت: فرهنگستان خدمات بسیار خوبی را انجام داده و امروز بسیاری از کلماتی را که پیش از این معادل بیگانه آن‌ها را استفاده می‌کردیم با جایگزینی مناسب به کار می‌بریم. اگر کلمات به‌طور هوشمندانه انتخاب شوند، مورد استقبال محافل علمی نیز قرار می‌گیرند.
زبان فارسی پرمحتوا با پیام‌های آسمانی و انسانی
غلامعلی حدادعادل رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی و رئیس بنیاد سعدی، با این توضیح که چند سالی است ۲۵ اردیبهشت ماه از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی به عنوان روز پاسداشت زبان فارسی و بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی نامیده شده است، افزود: فرهنگستان زبان و ادب فارسی در دو سال گذشته به‌علت شیوع کرونا موفق به برگزاری مجلسی درخور زبان و ادب فارسی نشد خدا را شاکریم امسال این توفیق پیدا شد که بتوانیم درباره زبان فارسی با یکدیگر گفت‌وگو کنیم و نسبت به مقام بلند معمار کاخ باشکوه زبان فارسی فردوسی بزرگ وار ادای احترام کنیم.
او سخنانش را با محوریت «سخن زبان فارسی فرصت‌ها و تهدیدها» آغاز کرد و گفت: زبان فارسی که امروز مایه هویت ملی ایرانیان و سایر فارسی‌زبانان است، افتخار و سرمایه است. زبانی کهن با سابقه چندهزار ساله که بدست ما رسیده است و دیرینگی و گستردگی حیرت‌آوری داشته که از بنگال و کلکته در هند تا چین و آسیای صغیر و بوسنی و هرزگوین و مصر و آفریقا را دربرمی‌گرفته و قند فارسی کام این مردمان را شیرین کرده است. وجود صدها هزار نسخه خطی فارسی در کتابخانه‌های جهان گواه حضور زبان فارسی در این بخش پهناور از زمین، از شبه قاره، ترکیه، اروپا و حتی آمریکاست.
حدادعادل با این توضیح که زبان فارسی با ادبیات دلپذیر، پرمحتوا، پیام‌های آسمانی و انسانی خود زبان دوم عالم اسلام به‌شمار می‌رفته، ادامه‌داد: پیش از این که فردوسی «شاهنامه» را با صدهزار بیت بسراید طبیب نامداری به نام اخوینی «هدایت‌المتعلمین» در علم طب، فارسی نوشته که نشان می‌دهد فارسی تنها زبان عاطفه و حماسه و عرفان نیست بلکه زبان علم نیز بوده است.
رئیس بنیاد سعدی با تاکید بر این که زبان فارسی دارای دریای واژگان نیرومندی است که مانند سنگ‌هایی در طول رودخانه در گذر زمان صیقل می‌یابند و دارای ظرافت آوایی و معنایی بسیاری هستند، اظهارداشت: نمونه آن «شاهنامه» است که نشان می‌دهد زبان فارسی در هزار سال پیش به درجه بالایی از رشد رسیده و نیز زبان فارسی دارای دستور زبان استواری است. باورمان این است که امکانات زبان فارسی برای زبان علم شدن از زبان‌های اروپایی کمتر نیست. فارسی زبان مشترک ایرانیان است که به‌ویژه در صد سال اخیر و پس از مشروطه دچار تحولات مبارکی شده و از زندان منشیانی که به فارسی مطلق و مطنطن حرف می‌زدند سبکبال و مردمی شده است.
رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی با این توضیح که در صد سال اخیر آثار ادبی مهمی به زبان فارسی پدید آمده و ترجمه شده است، گفت: امروزه در ایران سالانه حدود ۱۰۰ هزار عنوان فارسی منتشر می‌شود که نشانه قدرت و گستردگی آن است. این ادبیات در این دوران به رشد خود ادامه داده و شعر نیز پا به پای نثر ارتقا یافته است. امروزه در کنار انواع مختلف ادبی، ادبیات انقلاب اسلامی نیز به شکوفایی رسیده و هزاران کتاب در حوزه ادبیات مقاومت خلق شده که سرمایه بزرگی است.
حدادعادل با این توضیح که زبان رسمی فارسی، زبان مشترک همه ایرانیان با هر زبان مادری و قومی به‌شمار می‌رود، تصریح‌کرد: ایرانیان از دیرباز با همه تنوع زبانی، فارسی را به‌عنوان زبان مشترک انتخاب کرده‌اند و بخت یارمان بوده که با بنیانگذار انقلاب و نیز رهبر انقلاب اسلامی هر دو ادیب، صاحب قلم و شاعر بوده و هستند و به زبان و ادبیات فارسی علاقه نشان داده‌اند.
رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی یکی از نشانه‌های این علاقه را تاسیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی دانست و گفت: ۳۳ ساله شده که فرهنگستان توانسته ۶۰ هزار معادل فارسی را برای لغات و اصطلاحات بیگانه تصویب کند. همچنین ۳۲ کتاب فرهنگ اختصاصی را در رشته‌های مختلف منتشر کند.
او با اشاره به تالیف فرهنگ «جامع زبان فارسی»، اظهارداشت: سه جلد اول این فرهنگنامه آماده شده و به زودی منتشر خواهد شد. در کنار فرهنگستان، ۱۰ سال است که با هدف گسترش زبان فارسی بنیاد سعدی را تاسیس کرده‌ایم که تاکنون ۴۰ کتاب درسی را برای آموزش زبان فارسی به غیرفارسی‌زبانان تالیف کرده‌ایم و صدها دوره فارسی‌آموزی در سراسر جهان برگزار شده است. اکنون در هند بیش از ۱۰۰ دانشگاه دانشجوی زبان فارسی در مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا دارند و تعداد دانشجویان ادبیات فارسی هند از ایران نیز بیشتر شده است.
رئیس بنیاد سعدی با اشاره به تهدیدهای وارد شده به زبان فارسی، ادامه‌داد: متاسفانه همه تصمیم‌گیران کشور به اهمیت زبان و ادبیات فارسی بی‌توجه هستند. از سوی دیگر به درس فارسی و املا و انشا در مدارس کم لطفی می‌شود و تهدید سوم نیز ورود سیل‌آسای لغات بیگانه به زبان فارسی است و شاهد استفاده فراوان و ناهنجار از الفاظ و خط بیگانه حتی بر سر در موسسات دولتی هستیم. متاسفانه یک خودرو سواری ایرانی به نام کوییک نام‌گذاری شده است و اقدامات فرهنگستان برای جلوگیری از این قانون‌شکنی هنوز به جایی نرسیده که البته در این دولت قول داده‌اند گذشته را جبران کنند. باید در آگهی‌های بازرگانی صداوسیما نیز به صیانت زبان فارسی بیشتر توجه شود.
همچنین در این مراسم، سجاد آیدنلو پژوهشگر ادبیات فارسی با محوریت «چرا شاهنامه حماسه ملی همه ایرانیان است؟» سخن گفت. علی‌اشرف صادقی چهره ماندگار ادبیات فارسی، استاد زبان‌شناسی دانشگاه تهران و عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی گزارشی از نگارش جلد سوم فرهنگ «جامع زبان فارسی» ارائه داد. مظفر محمدی معاون سفیر تاجیکستان در ایران و دریا ارس سفیر ترکیه در ایران نیز در این مراسم سخنرانی داشتند.
در ادامه این مراسم با حضور وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، غلامعلی حدادعادل، سیدمحمدمجتبی حسینی و علی‌اشرف صادقی از عبدالقیوم قویم، عضو پیوسته خارجی فرهنگستان زبان و ادب از کشور افغانستان تقدیر شد.
اجرای نقالی بهاره جهاندوست، رونمایی از جلد سوم فرهنگ جامع زبان فارسی و اجرای قطعات موسیقی با اشعار از رودکی و فردوسی به سرپرستی صادق چراغی از دیگر بخش‌های این مراسم بود.